نقد مفاهیم جامعه شناختی 4

فلسفه ی اسلامی:

آیا ما میتوانیم به گزاره های تجربی که بوسیله تحقیقات اج بدست می آید اعتماد کنیم در حالیکه آنها هیچ وقت اثبات نمی شوند!؟ با توجه به اینکه حداکثر درصد اطمینان ما در جامعه شناسی 95 درصد است که آن هم درصد آرمانی است آیا میتوان از یقین دم زد !؟ و با توجه به اینکه روش های تحقیق ما هرروز کامل تر میشوند و هر کدام بر بر یکدیگر خرده میگیرند که بخشی از واقعیت را ندیده گرفته ، چطور میتوان با این روش تحقیق ناقص و در فرایند تکامل اطممینان کرد!؟

مشکلات روش تحقیق تجربی علوم اج

1-   مشکل داده های ناقص ( داده هایی که در تحقیق پر نشده) و پرسشنامه هایی که برگردانده نمی شود که گاه تعداد آن به 30 درصد یا بعضا به 50 درصد میرسد که مغالطه ی استقرای ناقص را تشدید می کند .

2-   پنهان کردن اطلاعات خود و پاسخ دروغ مبتنی بر مطلوبیت اج

3-   پاسخ سرسری و تیک زدن های بدون تامل برای خلاص شدن از شر محقق

4-   کادر تحقیق نامعتبر که گاه خود پرسشنامه را پر میکنند .

 شاید مهم ترین اشکالی که نه تنها بر ج شناسی بلکه بر تمام دانش های که بر متد تجربی مبتنی هستند وارد است این باشد که اینها از مغالطه ی استقرای ناقص استفاده میکنند.

اما استقرای ناقص چیست؟

استقرا یعنی از جزء به کل رسیدن یعنی با دیدن داده ها نتیجه دادن در مقابل قیاس که از کل به جزء رسیدن است

استقرا بر دو نوع است :

الف ) استقرای تام :

استقرای تام یعنی بررسی تک تک اعضای جامعه نتیجه گیری کردن مثلا فرض کنید شما میخواهید در مورد سرمایه اج در شرکت نان رضوی مطالعه کنید . اگر فرض کنید که این شرکت 1000 کارگر و کارمند داشته باشد و شما از تمام آنها مصاحه بگیرید و یا به تمام آنها پرسشنامه دهید آنگاه روش شما استقرای تام است که نیازی به تعمیم ندارد که اگر ابزار بررسی معتبر باشد نتایج شما هم معتبر است مثلا میتوانید بگویید سرمایه اج در شرکت نان رضوی بسیار بالا است به این دلایل...

ب) استقرای ناقص :

استقرای ناقص یعنی از قسمتی از یک جمعیت تحقیق و پرس و جو کنید و نتیجه را به قسمت دیگر تعمیم دهید . مثلا اگر همان شرکت نان رضوی را تصور کنید ، اگر شما از 100 نفر مصاحبه بگیرید و نتایج را به 900 نفر دیگر تعمیم دهید آنگاه به استقرای ناقص متوسل شده اید که البته نباید زیاد خوشحال باشید زیرا استقرای ناقص نوعی مغالطه معروف در منطق است زیرا از کجا معلوم که 900 نفر باقی مانده مانند 100 نفری باشد که ما میشناسیم!؟

مثال دیگری میزنم شاید مغالطه مذکور روشن تر شود . فرض کنید خانه جدیدی خریده اید و در حال اسباب کشی هستید ، بخاطر سروصدا و استفاده از آسانسور با چند نفر از همسایه های جدیدتان دعوایتان میشود ، بعد که تمام وسایل را منتقل کردید و در خانه نشستید تا نفس راحتی بکشید ، همسر شما میگوید ، بیچاره شدیم دیگه از فردا باید با این همسایه های بداخلاق سروکله بزنیم ، در همان حال همسایه ای کناری در میزند و نذری به شما میدهد و خانه جدیدتان را تبریک می گوید ، همسایه دیگر هم که در راهرو شما را با آن همسایه دیده سلام میکند و می گوید اگر کمکی از دستم برمی آید درخدمتم ، انگار نظر همسر شما کمی تغییر کرده و میگوید شاید کمی زود قضاوت کردم! و این درحالیست که هنوز با همسایه های خوش اخلاق طبقه بالا آشنا نشده . ملاحظه کردید که وقتی آن زن چند نفر همسایه را دید نتیجه را به تمام همسایه ها تعمیم داد درحالیکه آن همسایه های دیگر این طور نبودند .

پژوهش اج هم همینطور است زیرا همسایه ها تعدادشان کم است و نمونه ما نسبت به جامعه بزرگتر درحالیکه تصور کنید شما یک نمونه حداکثر چند ده هزار نفری می گیرید و نتیجه را به میلیارد ها نفر تعمیم میدهید ، تازه نمونه ای که در شرایط فرهنگی و جغرافیایی و زمانی اصلی گرفت شده و قرار است به انسان هایی تعمیم داده شود که هیچ کدام در آن شرایط نبوده اند .

بنابراین استفاده از تجربی تنها مفید ظن است و ما در همین حد میتوانیم اتکای معرفت شناختی به آن داشته باشیم.